Bir gerçeği hemen yazının başında vurgulamak istiyorum; arıların bugünkü durumundan kesinlikle “insan ırkı” sorumlu! Milyonlarca yıl büyük doğa felaketlerinden ayakta kalan bu canlılar, özellikle 21. yüzyılın ilk yarısından itibaren insan tarafından uygulanan akıl almaz manipülasyonlarla “bağışıklık sistemi” darmadağın edilmişlerdir.
Halen de bu uygulamalar devam etmektedir. Ama bunlar, bu yazının konusu değil.
Doğdaki Çözüm
Konak-parazit ilişkileri doğada çok yaygındır. Tek taraflı bir ilişkide, parazitler diğerinin, yani ev sahibinin zararına fayda sağlar. Ama bu sürdürülebilir bir şey değil. Bu durmuda konakçı, parazit yükünü azaltmak için mekanizmalar geliştirir. Ölü bir konak parazitin de çıkarına olmadığı için nihayetinde karşılıklı fayda sağlayan bir denge yaratılır.
Varroa ve arı söz konusu olduğunda, arının da doğal bir tepki geliştirebileceği açıktır. Varroa direnci.
Varroa’ya dirençli bal arıları Varroa istilasını düşük seviyede tutar, koloniler hastalığa neden olan viral veya bakteriyel enfeksiyonlar olmadan sağlıklı arılara sahip olur ve arıcılar tarafından ilaçlara gerek olmadan yaşamlarını sürdürürler.
Varroa’ya Duyarlı Hijyen Nedir(VSH) ?
Apis cerana, binlerce yıldır Varroa akarı ile birlikte yaşamayı öğrenmiştir ve onunla mücadele yöntemleri geliştirmiştir. Enfekte yavruların uzaklaştırılması, Varroaya Duyarlı Hijyen (VSH-Varroa Sensitive Hygiene), Apis carena tarafından da kullanılan çok etkili bir yöntemdir
Batı bal arısı olan Apis mellifera ise, varroayı ne yazık ki – henüz – tolere edememektedir.
1990’larda Amerikalı araştırmacılar John Harbo ve Jeffrey Harris, Varroa akarlarının sınırlı bir oranda ürediği kolonileri gözlemledi.Hedefli seleksiyon yoluyla, akar popülasyonunun sürdürülebilir bir şekilde hasar eşiğinin altında kaldığı kolonileri seçmeyi başardılar.
Akar üremesinin engellenmesinin, arıların Varroa istilasına uğramış hücreleri açıp kısmen temizlediği çok etkili bir hijyen davranışından kaynaklandığı tespit edildi.
Bu durum, istila oranını azaltır ve kuluçka zamanına kadar kuluçkada kalan akarların hiç yavruları olmaz veya yavru üretmekte geç kalırlar.
Günümüzde bu davranış genellikle Varroa’ya Duyarlı Hijyen veya kısaca VSH olarak adlandırılmaktadır.
Bal arısı ve Varroa akarının yaşam döngüs.USDA Tarımsal Araştırma Servisi’nden Jeffrey Harris
Aşağıdaki resimde Varroa’nın “normal” üremesi sol tarafta gösterilmektedir: Ana arı bir yumurta bırakır. Yumurta, bir işçi arı tarafından beslenen bir larvaya dönüşür. Larva neredeyse tamamen büyüdüğünde, yetişkin bir Varroa hücreye girer. Kısa bir süre sonra hücre bir işçi arı tarafından kapatılır. Varroa artık üremeye başlayabilir; önce bir erkek yumurta, ardından da dişi Varroa akarı üreten birkaç yumurta bırakır. Ana akar hemolimfe toplamak için larvada bir delik açar. Aynı delik yavruları için beslenme yeri olarak da kullanılır. Yeni doğan dişi Varroa akarları erkek Varroa ile çiftleşir ve pupa, arı haline geldiğinde hücreyi terk eder.
Varroa Duyarlı Hijyen(VHS): Varroa akarlarına karşı davranışsal direnç göstermeleri için, Baton Rouge, ABD’de ıslah çalışması yapılan arılardan bi görüntü. USDA Tarımsal Araştırma Servisi’nden Jeffrey Harris.
Baskılanmış Akar Üremesi (SMR )
SMR (Suppressed Mite Reproduction) ya da Baskılanmış Akar Üremesi VHS’yi de içine alan bütün bir arının Varroa karşısında gösterdiği yeni davranışsal özelliklerin tümüne nedir. Kısacası akarın üremesini bastıran her türlü davranış.
Nedir bunları;
1. VHS: Varroa istilasına uğramış kuluçka hücrelerinin açılması ve çıkarılması.
2. Recapping / Toplama: Kuluçka hücrelerinin açılması ve aşınması. Arılar normal şekilde gelişmeye devam eder.
3. Cromming: Varroa akarlarının karşılıklı temizlenmesi. Bu özellik doğal ölü durumda mikroskop kullanılarak gözlemlenebilir. Isırılmış kabuk, akarların üzerinde kemirilmiş ayaklar.
4. Kuluçka hijyeni : Genel kuluçka hijyeni koloninin sağlığını ve varroa ile bulaşan virüslere karşı duyarlılığı artırır.
5. Kairomonlar : Kairomonlar, arılar için hiçbir rol oynamayan ancak Varroa akarına kuluçka hücresine ne zaman gireceğini bildiren maddelerdir. Bunlar eksikse, akar çiftleşme zamanını belirleyemez.